xx

Hoşgeldiniz....

Merhaba, bu blogda Yer kabuğu ve Dünyamızın yapısı ile ilgili merak ettiklerinizi bulacaksınız. Keyifli dakikalar geçirmenizi dileriz... WE HOPE YOU ENJOY İT!!

9 Nisan 2012 Pazartesi

KONULAR

YER KABUĞU NELERDEN OLUŞUR?
KAYAÇLAR
MAGMATİK KAYAÇLAR
TORTUL KAYAÇLAR
BAŞKALAŞIM KAYAÇLARI
MADENLER
KAYAÇ DÖNGÜSÜ
GEÇMİŞTEN GELEN MİSAFİRLER
TOPRAK VE TOPRAK EROZYONU
MAVİ GEZEGEN SU
 Daha eski gönderilerde konuyla ilgili bir de belgesel yayımlanmıştır.

MAVİ GEZEGEN: SU


Yeraltı suları
Yerüstü suları
Sıcak su kaynakları
Okyanuslar: Kıtaları birbirinden ayıran geniş su kütlelerine okyanus denir. Örnek : Atlas Okyanusu, Büyük Okyanus (Pasifik Okyanusu), Hint Okyanusu
Soğuk su kaynakları
Denizler: bir okyanus ile bağı olan ve büyük bir alanı kaplayan ve genellikle tuzlu olan su birikintisidir.

Göller: Oluşması genellikle tektonik, volkanik vb. olaylara bağlı olan, toprakla çevrili, derin ve geniş, tuzlu veya tuzsuz durgun su örtüsü

Akarsular: Yeryüzünde, yer altında belirli bir yatak içinde, eğim boyunca sürekli veya zaman zaman akan su.


 Okyanuslar, denizler, göller ve akarsular yerüstü sularını; sıcak ve soğuk su kaynakları ise yer altı sularını oluşturur. Toprak tarafından emilen karalardaki suların geçirgen olmayan tabakalarda tutulmasıyla yer altı suları oluşur.

 Yeraltında depolanan suların yeryüzüne kendiliğinden çıktığı yerlere ‘’ kaynak ‘’ denir. Bu sular insanlar tarafından açılan kuyularla da yeryüzüne çıkarılabilir. Bu kuyulara ‘’ artezyen kuyular ‘ denir.
Suyun yeryüzüyle atmosfer arasında sürekli  hareket etmesi sonucunda oluşan döngüye "su döngüsü" denir.    Yüzey ve yer altı suları, dünyadaki su döngüsünün önemli  ögeleridir.



Dünyadaki su kaynakları                                                                      

TOPRAK VE TOPRAK EROZYONU


Yerkabuğunu oluşturan kayaçların aşınması ile ortaya çıkan minerallerden ve canlı kalıntıları olan organik maddelerden oluşan, içinde geniş bir canlılar topluluğu bulunduran, bitkilerin yaşmasını ve beslenmesini sağlayan ve yer kabuğundaki kayaçların üzerini örten ince tabakaya toprak denir.
Toprak her yerde aynı özelliklere sahip midir?

Toprağın Oluşumu ve Toprak Oluşumuna Etki Eden Faktörler :

a) Toprağın Oluşumu :
 Toprağın oluşabilmesi için öncelikle yeryüzündeki kayaçların çözülmesi yani kayaçların parçalanması, ufalanması ve küçük parçalara ayrışması gerekir. Kayaçlar, dış olayların etkisi altında zamanla değişikliğe uğrayarak paslanmış, çürümüş gibi bir görünüm alır. Zamanla kayaçları oluşturan mineraller arasındaki bağ gevşer ve kayaçlar küçük parçalara ayrılır, ufalanır. Kayaçların küçük parçalara ayrılmasına çözülme denir. Çözülmeye uğrayan kayaçların yüzeyi zamanla, (ayrışmış) mineraller, canlı kalıntıları (organik maddeler) ve mikroorganizmalardan oluşan bir örtüyle kaplanır. Ayrılan bu parçalar toprağın oluşmasını sağlar. Toprak, uzun yıllar süren bir değişim süreci sonucu oluşmuştur.

b) Toprak Oluşumuna Etki Eden Faktörler :
Toprak oluşumuna etki eden faktörler;
• İklim koşulları,
• Ana kayanın özellikleri,
• Bitki örtüsü,
• Eğim koşulları,
• Oluşum süresidir.

Toprak Çeşitleri :
Topraklar, yapılarına göre killi, kumlu, kireçli ve humuslu toprak olarak 4 grupta incelenir.
a) Kumlu Toprak :
Hafif ve su tutma özelliği olmayan topraklara kumlu toprak denir. Bu tür topraklar suyu kısa sürede tabana ulaştırırlar. Pamuk, karpuz gibi bitkilerin yetiştirilmesi için kullanılırlar.
















b) Humuslu Toprak :
Bitki ve hayvan kalıntılarının çürümesiyle oluşan, koyu renkli, yumuşak ve su tutabilen verimli toprağa humuslu toprak denir. Bu tür topraklar kavrulduğunda içinde canlı kalıntısı bulundurduğu (karbon yandığı) için yanık kokusu verir.
Tarım için en elverişli toprak çeşididir.
 













c) Killi Toprak :
Ağır, su tutabilen, zor işlenen, kil bakımından zengin olan, asitlerden etkilenmeyen ve ısıya dayanıklı toprak çeşitine killi toprak denir. Killi topraklar kavrulduklarında sertleşirler (ve camı çizebilecek hale gelirler).
Killi topraklar, kiremit, tuğla, seramik ve çömlek yapımında kullanılırlar.


 

GEÇMİŞTEN GELEN MİSAFİRLER


Sizce iki fotoğraf arasındaki ilişki nedir?  İkinci fotoğraf hakkında bir yorum yapmak isteseniz bu ne olurdu?
FOSİLLER


(fosil örnekleri)

Fosil, havayla teması aniden kesildiği için korunabilmiş canlı kalıntılarına verilen genel addır.( Kabuk, kemik, diş, tohum, yaprak gibi.) Tortul kayaçlar içinde uzun yıllar kalan canlı atıklarıdır.



Fosilleri kimler inceler? İnceleyen kişinin özel bir adı var mıdır? Fosilleri inceleyen bir bilim dalı var mıdır?
Fosilleri inceleyen bilim dalına paleontoloji denir.Bunu yapan bilim insanlarına da palentolog denir. 
Fosillerin faydaları nelerdir?
       Bulundukları yerlerin geçmişi hakkında bizi bilgi sahibi yaparlar.
       Nesli tükenmiş canlıları tanımamıza olanak sağlar
       Tortul kayaçların içinde bulundukları için  o kayaçların hangi zamana ait olduklarını bize söylerler.
       Nesli tükenmiş ve geçmişte yaşamış canlıların modellerini,özelliklerini dikkate alarak yapabilmemizi sağlar.

KAYAÇ DÖNGÜSÜ

Kayaçların çeşitlerini ve nasıl oluştuklarını öğrendik. Peki bu kayaçlar oluştuktan sonra oluştukları gibi kalıyorlar mı ?  yoksa dönüşümlerine devam mı ediyorlar?

Dünyanın 4.5-5  milyar yıl önce oluştuğu tahmin edilmektedir.Kayaçlar milyonlarca yıl içinde sürekli olarak birbirine dönüşürler.Bu dönüşümlere neden olan etmenlerden bazıları;
α        Hava şartlarının değişimi
α        Sıcaklık farklılıkları
α        Yer kabuğu hareketleri

Kayaçlar sürekli döngü halindedir. Bir magmatik kayaç sıcaklık ve/veya basınç altında metamorfik kayaca, metamorfik bir kayaç sıcaklıkla eriyerek magmaya ardından da magmatik kayaca, hem magmatik kayaç hem de metamorfik kayaç ayrışarak tortul kayaca dönüşür. Buna kayaç döngüsü adı verilir.






 
Kayaç döngüsü serüvenini inceleyelim
Yeraltındaki magmanın soğumasıyla oluşan magmatik bir kayaçtan başlayalım. Bu kayacın yerkabuğundaki tektonik hareketler sonucu yeryüzüne çıktığını düşünelim. Yüzeye çıkan bu kayaç artık burada oluşan tüm koşullardan etkilenebilecek durumdadır. Bu etkileşim oldukça değişik yollarla oluşabilir. Erozyon, yağmur suyu ve rüzgar bunlardan birkaçıdır. Bu olayların sonucunda kayaç, fiziksel ve kimyasal olarak değişime uğrar ve taşınma sonucu bir yerde çökelir. Farklı yerlerden gelen tüm çökeller, yeni gelen çökellerin de etkisiyle sıkışarak zamanla kendi içinde kaynaşarak taşlaşır. Ve böylelikle tortul kayacımız oluşur.Oluşan bu yeni kayacımızın üzerine uzun bir süre daha yeni çökelimlerin devam edeceğini düşünelim. Zamanla üstündeki malzeme birikeceği için kayacımız basınca ve sıcaklığa daha fazla maruz kalacak demektir. Bu da tortul kayacımızın yapısında çok daha farklı değişimlere yol açacaktır. Basıncın ve sıcaklığın belli bir düzeye gelmesi sonucu oluşan yeni kayacımız artık bir başkalaşım kayacıdır. Oldukça yüksek bir sıcaklığa maruz kalırsa başkalaşım kayacımızın da değişimi kaçınılmazdır. Ve bu sıcaklığa dayanamayan kayacımız sonunda eriyerek magmatik kayaca dönüşür. Böylece döngümüzün başladığı yere yani tekrar magmatik kayaçlara gelmiş oluyoruz. Her ne kadar burada magmatik kayaçtan başladıysak da aynı şekilde tortul veya başkalaşım kayaçtan da başlayabiliriz bu döngüye.


 





MADENLER


Ekonomik değeri olan taş ve minerallere MADEN denir .
BAZI ÖNEMLİ MİNERALLER VE MADENLER
TUNGESTEN                   :Ampullerin içinde ışık veren tel olarak kullanılırSİLİSYUM VE GÜMÜŞ    :Ayna yapımında sır olarakGRANİT ( KARBON )       :Kurşun kalem içindeki uçların yapımındaALÇI TAŞI MİNERALİ       :Tebeşir yapımında kullanılır.MUTFAK TUZU                :Deniz suyunda ve bazı göl sularından erimiş halde elde edilirDEMİR                               :Değişik eşya ve araç yapımında kullanılırBAKIR                                :Isı ve elektrik iletkeni olarakCİVA                                  :Termometre , barometre, manometre ve merhem yapımındaELMAS                              :Kuyumculukta ve cam kesmede kullanılır

v  Teknolojik gelişimde büyük bir yere  sahiptirler
v  Sanayide, silah sanayisinde ve bir çok sektörde kullanılabilir.
v  Madenler Ham madde olarak kullanılır.

Madenlerin kullanım alanlarıyla ilgili video için aşağıdaki bağıntıya tıklayınız...



Kayaç türleri:



BAŞKALAŞIM KAYAÇLARI

Başkalaşım kayaçları, herhangi bir kayaç türünün, yüksek sıcaklık veya basınç altında değişim geçirmesiyle oluşan ve genelde önceki hâlinden daha dayanıklı kayaçlardır. Aşağıda bazı başkalaşım kayacı örnekleri yer almaktadır.
·         kalker → mermer
·         granit → gnays
·         kömür → elmas
·         kil taşı → şist
·         kum taşı → kuvarsit

Başkalaşım kayaçlarının özellikleri;
1)      Tortul kayaçlardan da oluşabildikleri için onlar  gibi tabakalı yapı gösterebilirler
2)      Magmatik kayaçlardan da oluşabildikleri için onlar gibi kristal yapı da gösterebilirler
3)      Başkalaşım kayaçları üzerindeki etki çok olduğu için Canlı kalıntısı bulundurmazlar

Aşağıdaki animasyonda metomorfik kayaçların oluşumlarını görebilirsiniz.

TORTUL KAYAÇLAR

Magmatik kayaçlar oluştukları gibi kalmayabilirler .Bu kayaçlar daha sonra sıcaklık değişimleri,yağmur ve rüzgarın da etkisiyle parçalanıp toz haline gelirler.Bu toz parçalarına tortu denir.Tortular dış etkenlere bağlı olarak(rüzgar akarsu vs.) denizlere göllere ve çukurlara taşınıp buralarda birikmeye başlarlar.Üst üste yığılan tortular tabakalaşır.Üstteki tabakalar en alttaki tabakaya baskı yapar,sıcaklığın da etkisiyle en alt tabakanın katılaşmasına sebep olur.Böylece tortul kayaçlar oluşur. (örnekler;kireç taşı,kum,çakıl  taşı,maden kömürü.)
Tortul kayaçların özellikleri;                                                           
1)      Tabakalı yapıya sahiptirler.
2)      Her çeşit kayacın parçalanmasıyla oluştukları için çeşitli mineraller içerirler
3)      Belli bileşik ve kristal şekilleri yoktur.
4)      İçlerinde oluştukları döneme ait bitki ve hayvan kalıntıları bulunur.

MAGMATİK KAYAÇLAR














Sizce 1. Fotoğraftaki volkanik patlama ile ikinci fotoğraftaki obsidien taşı arasında ne gibi bir ilişki olabilir?

Volkanik dağın ağzından püsküren lavlar etrafa yavaş yavaş akar ve soğuyarak katılaşır.Bu şekilde magmatik kayaçlar oluşur.iç püskürük  ve dış püskürük olmak üzere iki alt dala ayrılmaktadır. İç püskürük kayaçları, magmanın yerin altında yavaşça soğuyarak taşlaşması sonucunda oluşmuştur. Bu kayaçlar arasında siyenit, diorit, gabro ve kimi yollarda küp şeklinde doğranarak sıra sıra döşenen granit taşı yer alır. Dış püskürük kayaçları ise, magmanın yeryüzüne çıkması ve orada aniden soğumasıyla oluşan daha az dayanıklı kayaçlardır. Bu tür kayaçlar arasında ponza, bazalt, andezit ve volkan camı obsidien yer alır.



Magmatik kayaçların özellikleri;
      - Sert , parlak kristalli bir yapıdadırlar.     
      - Magmatik taşlar oluşumları gereği büyük yığınlar halinde bulunurlar
      - Kristal yapıları bulundukları yere ve derinliğe göre değişir
      - Oluşumlarında basınç , ezilme,kırılma,sıkıştırılma gibi etkenler olmadığı için Tabakalı yapıları yoktur.
      - Lavların etkisiyle oluştukları ve oluşumları uzun zaman almadığı için ; İçlerinde canlı kalıntılarına rastlanmaz
  




KAYAÇLAR

Kayaç, mineraller ve/veya mineraloidlerin doğal olarak bir araya gelmesiyle oluşan katı birikintilerdir.
Dünya'nın katı dış katmanı olan litosfer, kayaçlardan oluşmaktadır. Genel olarak kayaçlar üç tiptir. Bunlar püskürük, tortul ve başkalaşım kayaçları adıyla sınıflandırılır.
Kayaçları sınıflandıralım
Kayaçlar, mineral yapılarına, kimyasal bileşenlerine, barındırdığı bileşenlerin dokularına ve oluşumuna neden olan etmenlere göre sınıflandırılmaktadır. Bu belirleyiciler yardımıyla yapılan sınıflandırma, üç ana kayaç türünü içerir;
Oluşum şekillerine göre kayaçlar 3 grupta toplanır;
     Tortul Kayaçlar
     Başkalaşım Kayaçları

YER KABUĞU NELERDEN OLUŞUR?

Bir doğa yürüyüşüne çıktığınızı düşünün. Yandaki resmi inceleyin. Resimde yere baktığınızda dikkatinizi çeken ne oldu ?


Milyonlarca yıl önce yaşamış dinazorların varlığını nasıl biliyoruz? Ya da dört milyon önce yaşamış bir balığı? Bunları insanlar kendileri mi tahmin etti yoksa ellerinde bununla ilgili bir delil var mıydı?

Çevrenizde bulunan çeşitli toprakları inceleyin. Her toprak aynı görüntüye mi sahiptir? Toprak nasıl oluştu? Toprak kaybedilir mi ?